Agnieszka Sosnowskastatystyk, metodolog badań społecznychstrona domowa |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Strona główna
Teksty nie tylko socjologiczne
Recenzje Strona tytułowa Wstęp I. Partie we współczesnej Polsce
II. Metodologia badań
III. Członkowie partii politycznych
IV. Wybrane partie polityczne - opis organizacji V. Unia Polityki Realnej - analiza wywiadów
VI. Unia Wolności - analiza wywiadów
VII. Podsumowanie
Aneks Bibliografia
ściągnij w formacie pdf |
poprzedni rozdział: Wstęp
I. Partie we współczesnej Polsce.1. Obowiązujące prawoWarunki funkcjonowania partii politycznych są w Polsce określone przez ustawę o partiach politycznych oraz ordynacje wyborcze.
W ustawie o partiach politycznych z 27. czerwca 1997 roku czytamy: "Partia polityczna jest dobrowolną organizacją, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej".8 Opiera swoją działalność na pracy społecznej członków, którymi mogą być pełnoletni obywatele Polski. Do założenia partii politycznej niezbędnych jest tysiąc podpisów osób popierających utworzenie partii. Ewidencję partii politycznych prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie. Partie polityczne kształtują swoje struktury oraz zasady działania zgodnie z zasadami demokracji, w szczególności przez zapewnienie jawności tych struktur, powoływania organów partii w drodze wyborów i podejmowania uchwał większością głosów. Jawne są również źródła finansowania partii. Majątek partii politycznej powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, z dochodów z majątku partii oraz z określonych ustawami dotacji i subwencji. Partia nie może pozyskiwać funduszy ze zbiórek publicznych ani od osób prawnych, nie może też prowadzić działalności gospodarczej. Partia polityczna, która w wyborach do Sejmu samodzielnie tworząc komitet wyborczy otrzymała w skali kraju co najmniej 3% ważnie oddanych głosów na jej okręgowe listy kandydatów na posłów albo weszła w skład koalicji wyborczej, która uzyskała co najmniej 6% głosów, ma prawo do otrzymywania przez okres kadencji Sejmu subwencji z budżetu państwa na działalność statutową, w wysokości zależnej od liczby zdobytych głosów.
Funkcjonowanie w partii politycznej daje istotne ułatwienia, gdy przychodzi korzystać z biernego prawa wyborczego. Po pierwsze, prawo do zgłaszania kandydatów do Sejmu mają wyborcy zorganizowani w komitety wyborcze oraz właśnie partie polityczne (i ich koalicje). Komitet wyborczy wyborców musi zebrać 1000 podpisów popierających jego utworzenie. Partie są z tego obowiązku zwolnione. Podobne ułatwienia mają partie w wyborach samorządowych. Po drugie, partyjne komitety wyborcze mogą korzystać ze wsparcia finansowego i rzeczowego partii. Komitety wyborcze wyborców mogą opierać się jedynie na funduszach pozyskanych od osób fizycznych. Komitet taki nie uzyskuje również prawa do subwencji z budżetu państwa w wypadku zdobycia w wyborach 3% głosów9. 2. Przemiany systemu partyjnego III Rzeczypospolitej.
|
Nr komi- tetu | Komitet | zdobyte głosy | odsetek zdobytych głosów | zarejes- trowane listy | zdobyte mandaty |
---|---|---|---|---|---|
54 | Unia Demokratyczna | 1 382 051 | 12,3% | 37 | 62 |
60 | Sojusz Lewicy Demokratycznej | 1 344 820 | 12,0% | 37 | 60 |
17 | Wyborcza Akcja Katolicka | 980 304 | 8,7% | 37 | 49 |
12 | Porozumienie Obywatelskie Centrum | 977 344 | 8,7% | 37 | 44 |
2 | Polskie Stronnictwo Ludowe Sojusz Programowy | 972 952 | 8,7% | 35 | 48 |
41 | Konfederacja Polski Niepodległej | 841 738 | 7,5% | 37 | 46 |
32 | Kongres Liberalno-Demokratyczny | 839 978 | 7,5% | 37 | 37 |
13 | Ruch Ludowy "Porozumienie Ludowe" | 613 626 | 5,5% | 33 | 28 |
30 | NSZZ "Solidarność" | 566 553 | 5,1% | 33 | 27 |
63 | Polska Partia Przyjaciół Piwa | 367 106 | 3,3% | 33 | 16 |
7 | Chrześcijańska Demokracja | 265 179 | 2,4% | 37 | 5 |
42 | Unia Polityki Realnej | 253 024 | 2,3% | 37 | 3 |
3 | Solidarność Pracy | 230 975 | 2,1% | 27 | 4 |
8 | Stronnictwo Demokratyczne | 159 017 | 1,4% | 37 | 1 |
20 | Mniejszość Niemiecka | 132 059 | 1,2% | 9 | 7 |
61 | Partia Chrześcijańskich Demokratów | 125 314 | 1,1% | 19 | 4 |
62 | Polska Partia Ekologiczna - Zieloni | 91 726 | 0,8% | 36 | - |
53 | "Zdrowa Polska" - KW PUE, NFE i ruchów wsp. | 89 034 | 0,8% | 36 | - |
46 | Partia Wolności | 78 704 | 0,7% | 24 | - |
23 | Stronnictwo Narodowe | 74 082 | 0,7% | 33 | - |
43 | Koalicja PP Ekol. i PP Zielonych | 71 043 | 0,6% | 33 | - |
19 | Partia "X" | 52 735 | 0,5% | 4 | 3 |
39 | Ruch Demokratyczno-Społeczny | 51 656 | 0,5% | 20 | 1 |
67 | Ludowe Porozumienie Wyborcze "Piast" | 42 031 | 0,4% | 1 | 1 |
49 | Blok Ludowo-Chrześcijański | 36 665 | 0,3% | 36 | 0 |
36 | Ruch Chrześcijańsko-Społeczny "Przymierze" | 30 092 | 0,3% | 21 | - |
55 | Wyborczy Blok Mniejszości | 29 428 | 0,3% | 15 | - |
66 | Krakowska Koalicja Solidarni z Prezydentem | 27 586 | 0,2% | 1 | 1 |
67 | Związek Podhalan | 26 744 | 0,2% | 1 | 1 |
58 | Polski Związek Zachodni | 26 053 | 0,2% | 33 | 4 |
69 | Wielkopolsce i Polsce | 23 188 | 0,2% | 1 | 1 |
10 | Ruch Autonomii Śląska | 19 800 | 0,2% | 2 | 2 |
66 | Bydgoska Lista Jedności Ludowej | 18 902 | 0,2% | 1 | 1 |
6 | Komitet Wyborczy Prawosławnych | 13 788 | 0,1% | 1 | 1 |
66 | Solidarność 80 | 12 769 | 0,1% | 1 | 1 |
68 | Unia Wielkopolan okr. woj. leszczyńskiego | 9 019 | 0,1% | 1 | 1 |
67 | Sojusz Kobiet Przeciw Trudnościom Życia | 1 922 | 0,0% | 1 | 1 |
inne | 339 595 | 3,0% | 110 | - | |
Suma: | 11 218 602 | 100,0% | 934 | 460 |
W tak rozdrobnionym parlamencie trudno było zmontować trwałą większość rządową. W trakcie dwuletniej kadencji powołano aż trzech premierów, z czego jeden nie zdołał nawet skompletować gabinetu. Gdy wreszcie trzeci rząd otrzymał wotum nieufności, prezydent Wałęsa zdecydował się rozwiązać parlament.
Wcześniej jeszcze posłowie zdołali uchwalić ordynację wyborczą, która miała być lekarstwem na rozdrobnienie parlamentu. Wprowadziła ona 5-procentowy próg wyborczy dla komitetów wyborczych i 8-procentowy dla koalicji. Zmieniono także metodę przeliczania głosów na mandaty w celu promowania silniejszych ugrupowań. Próg wyborczy nie obowiązywał jedynie list mniejszości narodowych.
Cel tych zmian - ustrukturalizowanie polskiej sceny politycznej - został zasadniczo osiągnięty. Tym razem w wyborcze szranki stanęło "jedynie" 35 komitetów, z czego 15 zarejestrowało swoje listy w więcej niż połowie okręgów. W Sejmie znalazło się sześć ugrupowań oraz dodatkowo posłowie mniejszości niemieckiej.
Nr komi- tetu | Komitet | zdobyte głosy | odsetek zdobytych głosów | zarejes- trowane listy | zdobyte mandaty |
---|---|---|---|---|---|
5 | Sojusz Lewicy Demokratycznej13 | 2 815 169 | 20.3% | 52 | 171 |
6 | Polskie Stronnictwo Ludowe | 2 124 367 | 15.3% | 52 | 132 |
9 | Unia Demokratyczna | 1 460 957 | 10.5% | 52 | 74 |
11 | Unia Pracy | 1 005 004 | 7.3% | 52 | 41 |
2 | Katolicki Komitet Wyborczy "Ojczyzna"14 | 878 445 | 6.3% | 52 | - |
4 | Konfederacja Polski Niepodległej | 795 487 | 5.7% | 52 | 22 |
10 | Bezpartyjny Blok Wspierania Reform | 746 653 | 5.4% | 52 | 16 |
8 | Komisja Krajowa NSZZ "Solidarność" | 676 334 | 4.9% | 52 | - |
1 | Porozumienie Centrum | 609 973 | 4.4% | 52 | - |
7 | Kongres Liberalno-Demokratyczny | 550 578 | 4.0% | 52 | - |
12 | Unia Polityki Realnej | 438 559 | 3.2% | 52 | - |
19 | Samoobrona - Leppera | 383 967 | 2.8% | 44 | - |
17 | Partia "X" | 377 480 | 2.7% | 51 | - |
15 | Koalicja dla Rzeczpospolitej | 371 923 | 2.7% | 51 | - |
3 | Polskie Stronnictwo Ludowe - Porozumienie Ludowe | 327 085 | 2.4% | 52 | - |
25 | Mniejszość Niemiecka Śląska Opolskiego | 60 770 | 0.4% | 1 | 3 |
21 | Ruch Autonomii Śląska | 26 357 | 0.2% | 2 | - |
16 | Towarzystwo Społeczno Kulturalne Niemców Woj. Katowickiego | 23 396 | 0.2% | 2 | 1 |
22 | NOT - Stowarzyszenia Techniczne | 22 717 | 0.2% | 21 | - |
20 | Ojczyzna - Lista Polska | 15 958 | 0.1% | 14 | - |
13 | Polska Wspólnota Narodowa - Polskie Stronnictwo Narodowe | 14 989 | 0.1% | 21 | - |
14 | Polska Partia Przyjaciół Piwa | 14 382 | 0.1% | 12 | - |
18 | Poza Układem | 6 918 | 0.0% | 2 | - |
24 | Polska Unia Pracujących | 6 789 | 0.0% | 4 | - |
23 | Rzemieślnicza Partia Polski | 2 251 | 0.0% | 2 | - |
25 | inne | 100 489 | 0.7% | 10 | - |
Suma: | 13 856 997 | 100.0% | 861 | 460 |
Układ sił, który był rezultatem wyborów (tabela 2), dla wielu był jednak zaskakujący. Wygrały zdecydowanie ugrupowania postkomunistyczne - SLD oraz PSL. Dość udaną inicjatywą okazała się integracja ugrupowań lewicowych o niekomunistycznym rodowodzie: powstała w 1992 r. Unia Pracy, łącząca m.in. Solidarność Pracy, Ruch Demokratyczno-Społeczny, Polską Unię Socjaldemokratyczną i część PPS. Natomiast prawica poszła do wyborów rozdrobniona; partie z tej strony sceny politycznej wystartowały w ośmiu komitetach. Do Sejmu dostały się dwa, pozostałe nie przekroczyły progu wyborczego. W rezultacie głosy przeszło jednej trzeciej wyborców zostały zmarnowane.
Parlament III kadencji podjął kolejne działania, mające na celu uporządkowanie polskiej sceny politycznej. Uchwalona 27 czerwca 1997 roku i obowiązująca (ze zmianami) do dziś ustawa o partiach politycznych szczegółowiej reguluje zasady funkcjonowania i działalności partii oraz wymogi, jakie powinna ona spełniać. Jedną z najważniejszych zmian było zwiększenie liczby podpisów niezbędnych do założenia partii - z 15 do 1000. Warunek ten musiały także spełnić już zarejestrowane partie; ustawa nałożyła na nie obowiązek złożenia wymaganej przez nowe prawo liczby podpisów do końca 1997 roku.
W rezultacie z około 360 partii zarejestrowanych w grudniu 1997 roku, w styczniu 1998 roku zostało tylko 60 (Jurek, Łynka 2000: 148). Z ewidencji zniknęły więc partie "kanapowe", liczące kilkunastu bądź kilkudziesięciu członków, a także partie martwe, które nie zostały wykreślone wcześniej ze względu na niedbałość ich kierownictwa.
Partie prawicowe boleśnie odczuły porażkę z wyborów 1993 roku. Od tego czasu ich przedstawiciele niejednokrotnie prowadzili rozmowy mające na celu powołanie wspólnego ugrupowania i startu w wyborach w ramach jednego komitetu, by nie zatrzymać się znowu na progu wyborczym. Cel ten jednak udało się osiągnąć dopiero rok przed wyborami parlamentarnymi. W połowie 1996 roku z inicjatywy NSZZ "Solidarność" powstała Akcja Wyborcza "Solidarność" - koalicja partii centroprawicowych skupiona wokół Związku.
W skład AW"S" weszły między innymi Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe, Porozumienie Centrum, Chrześcijańska Demokracja - Stronnictwo Pracy, Koalicja Konserwatywna, Konfederacja Polski Niepodległej, Konfederacja Polski Niepodległej Obóz Patriotyczny, Konfederacja Republikanów, Partia Chrześcijańskich Demokratów, Ruch dla Rzeczypospolitej - Obóz Patriotyczny, Ruch Stu, Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe (Partie i koalicje... 2000: 162; www.webmedia.pl/rs-aws). Partie te jednak zachowały swoją odrębność organizacyjną; AW"S" wzięła udział w wyborach jako komitet koalicyjny.
Ze znaczących prawicowych partii politycznych poza AW"S" pozostał Ruch Odbudowy Polski założony przez Jana Olszewskiego po wyborach prezydenckich z 1995 r. Wcześniej, bo już w 1994 roku, Kongres Liberalno-Demokratyczny, który w wyborach w 1993 roku zdobył 4% głosów, połączył się z Unią Demokratyczną, tworząc Unię Wolności.
Ostatecznie w 1997 roku wyborach do Sejmu wystartowało zaledwie 21 komitetów wyborczych, w tym 7 komitetów mniejszości narodowych. Tylko 10 komitetów zdołało wystawić swoje listy we wszystkich okręgach wyborczych. Dane te wskazują na znaczny postęp w porządkowaniu polskiej sceny politycznej. Komitety wyborcze, które dostały się do Sejmu, otrzymały łącznie przeszło 87% głosów wyborców; jedynie niecałe 13% głosów zostało "zmarnowanych". Wyniki tych wyborów ilustruje tabela 3.
Nr komi- tetu | Komitet | zdobyte głosy | odsetek zdobytych głosów | zarejes- trowane listy | zdobyte mandaty |
---|---|---|---|---|---|
5 | Akcja Wyborcza "Solidarność" | 4 427 373 | 33.8% | 52 | 201 |
6 | Sojusz Lewicy Demokratycznej | 3 551 224 | 27.1% | 52 | 164 |
4 | Unia Wolności | 1 749 518 | 13.4% | 52 | 60 |
7 | Polskie Stronnictwo Ludowe | 956 184 | 7.3% | 52 | 27 |
9 | Ruch Odbudowy Polski | 727 072 | 5.6% | 52 | 6 |
1 | Unia Pracy | 620 611 | 4.7% | 52 | - |
10 | Krajowa Partia Emerytów i Rencistów | 284 826 | 2.2% | 52 | - |
8 | Unia Prawicy Rzeczypospolitej | 266 317 | 2.0% | 52 | - |
3 | Krajowe Porozumienie Emerytów i Rencistów | 212 826 | 1.6% | 52 | - |
2 | Blok dla Polski | 178 395 | 1.4% | 52 | - |
14 | Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców - DFK | 16 724 | 0.1% | 2 | 2 |
12 | Przymierze Samoobrona | 10 073 | 0.1% | 16 | - |
11 | Polska Wspólnota Narodowa | 8 590 | 0.1% | 13 | - |
15 | inne (8 komitetów, w tym 6 mniejszości narodowych) | 78 498 | 0.6% | 8 | - |
Suma: | 13 088 231 | 100.0% | 559 | 460 |
Nowelizacja ustawy o partiach politycznych z 12 kwietnia 2001 roku wprowadziła istotne zmiany w finansowaniu partii politycznych. Partie straciły możliwość prowadzenia działalności gospodarczej. Nie mogą też pozyskiwać funduszy od podmiotów gospodarczych i innych osób prawnych, a także ze zbiórek publicznych. Wpłaty i darowizny niepieniężne na rzecz partii mogą pochodzić jedynie od osób fizycznych, których wykaz wchodzi w skład corocznych sprawozdań finansowych. W zamian za to partie uzyskały możliwość zdobycia subwencji z budżetu państwa na okres kadencji Sejmu.15 Niezłożenie przez partię polityczną corocznego sprawozdania finansowego lub sprawozdań z przeprowadzonych kampanii wyborczych, a także odrzucenie tych sprawozdań przez Państwową Komisję Wyborczą może skutkować poważnymi konsekwencjami finansowymi (zmniejszenie lub całkowite odebranie subwencji), a nawet wykreśleniem partii z rejestru.
Inną ważną zmianą wprowadzoną przez ordynację wyborczą było to, iż prawo zgłaszania list kandydatów w wyborach do parlamentu zostało przyznane jedynie partiom politycznym (i ich koalicjom) oraz wyborcom. Od tej pory kandydatów nie mogą już zgłaszać organizacje społeczne (np. związki zawodowe).
Powyższe uregulowania wzmocniły partie jako podmioty uczestniczące w życiu politycznym.
Na podstawie wyników wyborów w 1997 roku można było przypuszczać, że polska scena polityczna stabilizuje się. W Sejmie znalazły się cztery duże ugrupowania skupione w dwóch obozach: (1) koalicyjny, postsolidarnościowy - AW"S" i Unia Wolności, określające się jako prawicowe lub centro-prawicowe, (2) opozycyjny, postkomunistyczny - SLD i PSL, określające się jako lewicowe lub centro-lewicowe. W trakcie kadencji Sejmu nastąpiła reorganizacja w łonie SLD - koalicja lewicowych organizacji skupiona wokół SdRP przekształciła się w jednolitą partię. Również w AW"S" występowały pewne próby konsolidacji, jednak równolegle trwał jej stopniowy rozpad. Na krótko przed wyborami część jej członków utworzyła Prawo i Sprawiedliwość oraz Ligę Polskich Rodzin (wspólnie z częścią działaczy ROP), a także - z częścią działaczy Unii Wolności - Platformę Obywatelską.
Wyniki wyborów z 2001 roku (przedstawione w tabeli 4) przyniosły prawdziwe trzęsienie ziemi na scenie politycznej. Spośród pięciu ugrupowań, które weszły do Sejmu cztery lata wcześniej, jedynie dwa (SLD i PSL) znalazły się tam ponownie. Po czteroletniej nieobecności wróciła natomiast Unia Pracy, jednak nie jako samodzielny komitet, lecz koalicjant SLD. Poza Sejmem znalazły się oba ugrupowania, które w minionej kadencji sprawowały władzę (UW, AW"S"). Weszły natomiast trzy zupełnie nowe twory polityczne (PO, PiS, LPR)16 oraz Samoobrona, która wcześniej funkcjonowała jedynie na marginesie życia politycznego.
Nr komi- tetu | Komitet | zdobyte głosy | odsetek zdobytych głosów | zarejes- trowane listy | zdobyte mandaty |
---|---|---|---|---|---|
1 | Sojusz Lewicy Demokratycznej - Unia Pracy | 5 342 147 | 41,0% | 41 | 216 |
7 | Platforma Obywatelska | 1 650 101 | 12,7% | 41 | 65 |
4 | Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej | 1 327 624 | 10,2% | 41 | 53 |
5 | Prawo i Sprawiedliwość | 1 236 208 | 9,5% | 41 | 44 |
6 | Polskie Stronnictwo Ludowe | 1 168 488 | 9,0% | 41 | 42 |
10 | Liga Polskich Rodzin | 1 025 148 | 7,9% | 40 | 38 |
2 | Akcja Wyborcza Solidarność Prawicy | 729 207 | 5,6% | 41 | - |
3 | Unia Wolności | 404 074 | 3,1% | 41 | - |
8 | Alternatywa Ruch Społeczny | 54 266 | 0,4% | 41 | - |
11 | Mniejszość Niemiecka | 47 230 | 0,4% | 2 | 2 |
14 | Polska Partia Socjalistyczna | 13 459 | 0,1% | 16 | - |
15 | Niemiecka Mniejszość Górnego Śląska | 8 024 | 0,1% | 1 | - |
13 | Polska Unia Gospodarcza | 7 189 | 0,1% | 10 | - |
9 | Polska Wspólnota Narodowa | 2 644 | 0,0% | 6 | - |
Suma: | 13 015 809 | 100,0% | 403 | 460 |
W wyborach wystartowało 14 komitetów wyborczych, w tym trzy komitety wyborców (PO i mniejszości niemieckie) i dwa komitety koalicji partii politycznych (SLD-UP i AWSP). Dziewięć komitetów miało zasięg ogólnopolski. Tym razem aż 90% głosów przypadło ugrupowaniom, które znalazły się w Sejmie.
Śledząc wyniki wyborów do Sejmu w Trzeciej Rzeczypospolitej można zauważyć stopniowy postęp w porządkowaniu się polskiego systemu partyjnego. Początkowe skrajne rozbicie partyjne, którego skutkiem była niemożność stworzenia stabilnych rządów, zmusiło polityków do wprowadzenia zmian mających na celu poprawę sytuacji. Najważniejsze z nich, czyli wprowadzenie progu wyborczego i wymogu zebrania tysiąca podpisów w celu rejestracji partii, dały w rezultacie znaczne zmniejszenie liczby komitetów ubiegających się o mandaty (z przeszło stu w 1991 roku do czternastu po dziesięciu latach) oraz ugrupowań wchodzących do Sejmu (z 29 do sześciu).
Proces uczenia się nowych reguł nie był bezbolesny. Do zasad ordynacji wyborczej musieli się przyzwyczaić zarówno politycy, jak i wyborcy. Wybory w 1993 roku pokazały tym pierwszym, że aby wejść do Sejmu, trzeba współpracować w szerokim gronie, a tym drugim - że oddanie głosu na słabą partię grozi jego "straceniem". O ile w 1993 roku co trzeci oddany głos był "stracony", o tyle w 2001 - już tylko co dziesiąty.
Jednak trudno mówić o stabilizacji sceny politycznej. Jeśli spojrzymy na nazwy komitetów wyborczych, niewiele znajdziemy takich, które startowały we wszystkich wyborach. W formie niezmienionej lub prawie niezmienionej startowały tylko dwa komitety i oba utrzymały się w Sejmie przez wszystkie cztery kadencje; dość paradoksalnie są to partie wywodzące się z poprzedniego systemu - PSL i SLD.
Co ciekawe, obie te partie przechodzą obecnie najgłębszy kryzys od początku istnienia. Społeczne poparcie dla PSL nieznacznie przekracza granicę progu wyborczego, natomiast z SLD, który zdawał się być najbardziej zwartą formacją, wystąpiła znaczna grupa znanych działaczy tworząc nowe ugrupowanie (Socjaldemokrację Polską). Jest to kolejny dowód ciągłej niestabilności polskiego systemu politycznego.
Dość dużą trwałość, przynajmniej jeśli chodzi o nazwę, wykazuje powstała w wyniku połączenia kilku mniejszych parlamentarnych ugrupowań w 1992 roku inna partia lewicowa - Unia Pracy, która po przejściowym wypadnięciu z gry i de facto rozpryśnięciu się na trzy części , powróciła do Sejmu jako koalicjant SLD.17
Jeśli chodzi o prawą stronę sceny politycznej, należy zwrócić uwagę na działaczy skupionych wokół związku zawodowego "Solidarność", którzy kandydowali wielokrotnie, lecz w różnych formach organizacyjnych. Ostatnio sformowany koalicyjny komitet Akcja Wyborcza Solidarność Prawicy rozpadł się zaraz po wyborach i zniknął ze sceny politycznej. Część prawicowych polityków powróciła jednak na ławy sejmowe w komitetach PiS i PO.
Partiami obecnie niemającymi swoich reprezentantów w Sejmie, a jednak ciągle działającymi i notowanymi w sondażach opinii publicznej są Unia Wolności i Unia Polityki Realnej. Są to ugrupowania o bardziej zawikłanych historiach wyborczych, ale o długich (jak na młodą polską demokrację) tradycjach. Mimo ciągle zmieniających się warunków funkcjonowania partii - zmian prawa i układów sił - przetrwały one w mniej lub bardziej zmienionym kształcie pierwszych kilkanaście lat demokracji. Tym dwóm partiom poświęcone zostały moje badania. Omówienie przyczyn, dla których zdecydowałam się wybrać właśnie te partie, a także szczegółowy opis dziejów tych ugrupowań, czytelnik znajdzie w dalszych częściach pracy.
8 ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych, art. 1 pkt.1 wróć
9 Tak stało się w przypadku Platformy Obywatelskiej, która startowała w wyborach jako Komitet Wyborczy Wyborców wróć
10 poprawka do konstytucji PRL wprowadzona w 1976 roku wróć
11 por. Zbiorowi aktorzy... (1997: 14) wróć
12 Ustawa o partiach politycznych z dnia 28 lipca 1990 roku, art. 1 wróć
13 koalicja partii politycznych wróć
14 koalicja partii politycznych skupiona wokół ZChN, Partii Konserwatywnej, Stronnictwa Ludowo-Chrześcijańskiego i Partii Chrześcijańskich Demokratów wróć
15 Por. część I.1. pracy. Wcześniej z budżetu państwa można było uzyskać jedynie dotację z tytułu zwrotu kosztów poniesionych na przeprowadzenie kampanii wyborczej. Dotacja taka przysługiwała komitetom, które wprowadziły swoich przedstawicieli do Sejmu lub Senatu. wróć
16 PiS został stworzony w dużej mierze na bazie członków Porozumienia Centrum, jednak brak tu jest formalnej ciągłości organizacyjnej. Odwrotna sytuacja miała miejsce w przypadku LPR, która formalnie jest przemianowanym Stronnictwem Narodowo-Demokratycznym (EwP nr 53); w praktyce jednak jest to nowy twór, powstały na skutek zjednoczenia sił środowisk narodowców (m.in. wspomnianego SND, części działaczy Stronnictwa Narodowego, AW"S" i ROP) pod patronatem Radia Maryja. wróć
17 Część działaczy ze Zbigniewem Bujakiem znalazła się w Unii Wolności, część z Ryszardem Bugajem - w PSL wróć